Η θέση του παιδιού στην οικογένεια σχετίζεται άμεσα με τον τρόπο ένταξής του σ' αυτή. Το μοναχοπαίδι συγκεντρώνει όλο το ενδιαφέρον της οικογένειας. Η υπερβολική αγάπη τού δημιουργεί αδυναμία και πλήξη, αδυναμία ανάπτυξης πρωτοβουλίας εντός και εκτός σχολείου. Το πρώτο παιδί δοκιμάζει στην αρχή το πρώτο ενδιαφέρον, όπως και το μοναχοπαίδι. Με τον ερχομό του δεύτερου η κατάσταση δυσκολεύει όταν αυτό είναι του ιδίου φύλου, ενώ αντίθετα αν είναι διαφορετικού φύλου το πρόβλημα μικραίνει. Η ζήλια που αναπτύσσεται πολλές φορές είναι υπερβολική. Το μεσαίο παιδί ή τα μεσαία παιδιά δεν απολαμβάνουν ούτε τα πλεονεκτήματα του πρώτου ούτε του τελευταίου. Είναι αυτά που η συμπεριφορά των γονέων τα επηρεάζει συχνά αρνητικά, γι” αυτό χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή. Και το τελευταίο παιδί συγκεντρώνει το ενδιαφέρον όλων. Αυτό όμως έχει συνέπεια συνήθως να γίνεται κακομαθημένο.
Οι γονείς, ανάλογα με τη συμπεριφορά τους στα παιδιά και στους εφήβους, διακρίνονται κυρίως στους:
Α) Καταπιεστικούς και με ελάχιστη για το παιδί αγάπη.
Οι παρατηρήσεις τούς μετατρέπουν σε τιμωρούς. Οι σχέσεις τους χαρακτηρίζονται από έλλειψη κατανόησης. Το παιδί θεωρείται ο τύραννος ή το «βάρος» του σπιτιού, με αποτέλεσμα το μειωμένο αίσθημα του αυτοσεβασμού. Στην εφηβική ηλικία εγκαταλείπει το σχολείο και άλλοτε ακόμη και το σπίτι. Έκδηλη είναι η τάση τους για διάπραξη αδικημάτων.
Β) Γονείς με λίγη αγάπη και χαλαρή πειθαρχία.
Το παιδί παρουσιάζεται παραμελημένο, ζει στο δικό του κόσμο. Γυρίζει συνήθως μόνο του. Οι σχέσεις με τους γονείς είναι επιφανειακές. Λείπει το ενδιαφέρον για τη σχολική επίδοση και γενικά για την πρόοδο του παιδιού.
Γ) Αυταρχικούς γονείς.
Κυρίαρχο πρόσωπο είναι συνήθως ο πατέρας ή και η μητέρα. Δεν αποκτά πολλές ικανότητες. Είναι συνήθως αναποφάσιστο και του λείπει η φαντασία. Τις περισσότερες φορές όταν μεγαλώσει ακολουθεί και αυτό την τακτική των γονιών του.
Δ) Δημοκρατικούς με σεβασμό και πραγματική αγάπη για το παιδί.
Τα προβλήματα αντιμετωπίζονται με κατανόηση, συζήτηση και όχι καταπίεση. Οι διαφορές λύνονται με διάλογο που βασίζεται στο σεβασμό και την ελευθερία. Η οικογένεια δείχνει εμπιστοσύνη στο παιδί.
Η τάση για ανεξαρτητοποίηση έρχεται από τα πρώτα χρόνια της ζωής του. Μόλις αρχίσει να βαδίζει, ζητά να αποδεσμευθεί από την προστασία των γονέων του. Αργότερα θα συνεχίσει διαρκώς να αντιδρά στις περισσότερες απαιτήσεις των γονέων του και να προκαλεί έτσι ατμόσφαιρα έντασης στο σπίτι. Μέσα σε αυτή την πραγματικότητα η επίτευξη αρμονικών διαπροσωπικών σχέσεων μεταξύ γονέων και παιδιών είναι δύσκολη, ειδικά στην περίοδο της εφηβικής ηλικίας. Βέβαια η τάση για ανεξαρτητοποίηση συνυπάρχει με την τάση των παιδιών και των εφήβων για εξάρτηση, γιατί αισθάνονται αδύναμοι να αντιμετωπίσουν τις απαιτήσεις της ζωής.
Σήμερα, ωστόσο, παρουσιάζεται κάποια άμβλυνση στην ένταση των σχέσεων γονέων και εφήβων. Αυτό οφείλεται κυρίως στην κοινωνική μεταβολή, πέρασμα από την αγροτική στη βιομηχανική κοινωνία, στη δημοκρατικοποίηση και κοινωνικοποίηση της οικογένειας. Και τέλος στην επανατοποθέτησή της απέναντι στις διάφορες αξίες».
